Samenvatting

Deze studie geeft een helder beeld van de geschiedenis der Gereformeerde Gemeenten van 1946-1950. Op basis van grotendeels onbekende bronnen beschrijft de auteur allereerst een tiental nieuwe ontwikkelingen, zoals de landelijke verspreiding van de brochure De Jeugd in nood, de verschijning van het jongerenblad Daniël, het ontstaan van een drietal nieuwe landelijke organisaties, alsmede de uitgave van het kinderblad De Kleine Gids en de prekenserie Uit den Schat des Woords. De schrijver plaatst de onderzoeksgegevens tegen de achtergrond van het tijdsbeeld van die jaren: de wederopbouw, de doorbraakgedachte, de militaire inzet in Indonesië, de migratie naar Canada.
Bij de vele activiteiten – opvallend met name was de uitbouw van het verenigingsleven – ontbraken spanningen niet geheel. Alle lijnen kwamen samen op de vergadering van de classis Barneveld, gehouden op 1 juni 1948. Een confrontatie daar tussen ds. G.H. Kersten en ds. R. Kok eindigde in een verzoening. In Veenendaal, de gemeente die Kok diende, bleef een tegenstelling bestaan over leer en prediking, die begin 1949 leidde tot een breuk. De studie biedt een analyse van de problemen, die bijdraagt tot de vergroting van het inzicht in kerkelijke conflicten.
De minderheid in de gemeente Veenendaal ging over tot het beleggen van eigen kerkdiensten aan de Kegelbaan. De kwestie beheerste de Generale Synode in de zomer van dat jaar. De situatie werd nog complexer toen een predikant tegen het besluit van de Synode in een tweede gemeente te Veenendaal institueerde. Het Curatorium nam vervolgens het initiatief om een buitengewone generale synode bijeen te roepen, die op 11 en 12 januari 1950 bijeenkwam.
Dit onderzoek biedt een uitvoerige, zorgvuldige reconstructie van deze Synode, gegrond op nieuwe bronnen. De behandeling van een door de classis Dordrecht ingediende klacht over leer en prediking van ds. Kok leidde tot de schorsing van de predikant. Hij zou zich schuldig hebben gemaakt aan de ‘vereenzelviging van de beloften met het aanbod van genade’. In het slothoofdstuk van deze studie vergelijkt de auteur de commentaren op deze uitspraak van de zijde van de Generale Synode en die van de Veenendaalse predikant. Hij constateert dat er sprake was van een betreurenswaardig misverstand.